GSR to szwajcarski scyzoryk w instrumentarium terapeuty biofeedback: wszechstronny, wielofunkcyjny, prosty w użyciu, zawsze pod ręką i niezwykle skuteczny.

Trudno wyobrazić sobie sesje treningowe z młodzieżą lub dorosłymi bez biofeedbacku opartego o GSR.

Metoda

GSR (ang. Galvanic Skin Response) to pomiar elektrycznego przewodnictwa skory. GSR pozwala na pomiar reakcji relaksacyjnej, czyli poziomu mobilizacji układu przywspółczulnego i dezaktywacji układu współczulnego.

W treningu GSR Biofeedback wykorzystujemy zależność pomiędzy poziomem pobudzenia trenującego (stres/relaksacja) a przewodnictwem skóry. W sytuacjach stresowych nasila się czynność gruczołów potowych, co skutkuje zmniejszeniem oporności skóry (pot składa się głównie z wody). Natomiast w trakcie relaksu dłonie są bardziej suche niż zazwyczaj i oporność skóry rośnie. Te minimalne zmiany oporności skóry są wykrywane przez urządzenie pomiarowe.

Poza GSR do pomiaru poziomu pobudzenia/relaksacji stosuje się również pomiar regularności i szybkości pracy serca, ciśnienia krwi; rytmu oddychania; napięcia mięśni, temperatury dłoni oraz aktywności bioelektrycznej kory mózgowej.

Zastosowanie

W praktyce terapeutycznej narzędzie GSR, ze względu na swoją wysoką skuteczność i prostotę, znajduje wszechstronne zastosowania.

Typowe zastosowania GSR Biofeedback to:

• nauka relaksacji – treningi antystresowe,
• nauka optymalnego poziomu pobudzenia (relax/eustres),
• monitorowanie pobudzenia trenującego podczas sesji EEG Biofeedback, zwłaszcza treningów HiBetaDown, AlphUp i Alpha/Theta.
• ekspozycje w terapii zaburzeń lękowych,
• próby wyobrażeniowe
• nauka medytacji
• syndrom BusyBrain
• wsparcie w terapii PSTD

Nauka relaksacji

Biofeedback GSR jest najczęściej stosowany w treningach relaksacyjnych, antystresowych.

Relaksacja polega na zmniejszeniu aktywności układu współczulnego. Charakterystyczne dla tej reakcji jest zmniejszenie zużycia tlenu przez organizm o około 10—20%, zmniejszenie częstości uderzeń serca około 3 na minutę, zwolnienie rytmu oddychania, wzrost amplitudy fal wolnych Theta i Alpha, zmniejszenie amplitudy HiBeta, zmniejszenie napięcia mięśniowego, wzrost temperatury niektórych partii ciała. Reakcji relaksacyjnej towarzyszą takie subiektywne odczucia, jak poczucie wewnętrznego spokoju, ciszy i radości, jasność myśli, pewność siebie, łatwość koncentracji uwagi.

GSR Biofeedback nie jest metodą relaksacji i nie zastąpi technik relaksacji, ale z pewnością ułatwi nam dobór takiej techniki, która jest optymalna dla trenującego. GSR bowiem umożliwia pomiar zmiany poziomu pobudzenia, a tym samym ocenę skuteczności zastosowanej techniki relaksacji. Dzięki GSR wybór konkretnej techniki relaksacji nie musi polegać na subiektywnym odczuciu trenującego.

Zadaniem terapeuty jest sugerowanie trenującemu różnych technik relaksacyjnych, instruowanie jak je stosować i wspólną ocenę ich skuteczności. Praca terapeuty musi mieć też twórczy charakter, ponieważ nie istnieje jedna, uniwersalna technika relaksacji.

Celem treningu jest nauka rozpoznawania przez pacjenta własnego wzorca reakcji na bodźce wywołujące reakcję stresową i stosowanie odpowiednich dla danego stresora technik relaksacji.

Dostępnych jest wiele publikacji (książek, blogów, artykułów) opisujących przeróżne techniki relaksacji. Tytuły i adresy sieciowe kilku rekomendowanych pozycji zamieściliśmy w materiałach szkoleniowych. Im więcej technik w instrumentarium terapeuty, tym lepiej. Do najczęściej stosowanych w praktyce technik relaksacyjnych można zaliczyć:

• oddychanie świadome
• oddychanie przeponowe
• ćwiczenia oddechowe  – rytmizacja, zmiana tempa i wzoru oddychania (Calmer+)
• słuchanie muzyki relaksacyjnej
• techniki wizualizacyjne
• napinanie i rozluźnianie mięśni
• wsłuchiwanie się w ciało, skanowanie ciała
• odczuwanie ciężaru i ciepła
• afirmacje i autosugestie
• odliczanie przy oczach zamkniętych
• techniki Bensona
• metoda relaksacji progresywnej E. Jacobsona
• metoda treningu autogennego J.H. Schultza

Pamiętajmy, że udzielone trenującemu wskazówki w formie: „musisz się zrelaksować”, „powinieneś się teraz zrelaksować”, „należy koniecznie obniżyć poziom pobudzenia” itp. brzmią jak oksymorony. Paradoksalnie najlepsze, co możesz zrobić dla relaksacji i płynących z niej korzyści, to nieoczekiwanie efektów. Trening relaksacji to wybór, a nie presja czy kolejne zadanie do wykonania. Pomocna będzie oczywiście pewna konsekwencja i dyscyplina, ale ważne jest, aby trenujący pozwolił sobie na komfort bycia zrelaksowanym z życzliwą dla siebie ciekawością. Przykładowe wskazówki dla trenującego:

• Przestaw się z trybu działania w tryb bycia. Nie próbuj niczego osiągnąć, nigdzie dojść, niczego wykonać.
• To, co zostało zaplanowane na dzisiaj, spontanicznie zrodzi się z w trakcie treningu.
• Cele treningu zaczną realizować się same, gdy zauważysz, że w gruncie rzeczy nic nie musisz osiągnąć.
• Skieruj uwagę na oddech. Zauważ wdech, zauważ wydech.

Treningi relaksacyjne działają regenerująco na organizm i funkcje psychiczne człowieka. Nauka relaksacji a następnie systematyczne uprawianie treningów relaksacyjnych eliminuje lub redukuje objawy stresu, w szczególności poprawia funkcje poznawcze pamięć i uwagę, stabilizuje reakcje emocjonalne, łagodzi zaburzeni zachowania, zwiększa poczucie własnej wartości, uruchamia procesy samoregulujące zaburzoną sferę fizjologii organizmu.

Przygotowanie do sesji

Montaż elektrod

Montaż elektrod GSR jest łatwy: zakładamy elektrody na opuszki palców. Elektrody aktywną i referencyjną zakładamy na palce wskazujący i serdeczny dłoni niedominującej. a elektrodę uziemienia (VG) do dowolnego miejsca na ciele, najwygodniej przykleić do wewnętrznej części przedramienia.

Trening może być prowadzony przy oczach otwartych lub zamkniętych. Sesje GSR są zazwyczaj krótsze niż sesje EEG, trwają od 5 do 25 min.

Protokoły GSR są w pełni zautomatyzowane. Nie ma potrzeby ustawiania progów bądź filtrów. Wybieramy tylko sposób podawania informacji zwrotnej: wykresy, filmy, gry, muzyka relaksacyjna, dźwięki natury, wibracje haptyczne itd.

Ekran terapeuty

Szablon sesji umożliwia dodanie feedbacku akustycznego, tj. muzyki relaksacyjnej o modulowanej głośności. Podczas reakcji relaksacyjnej muzyka odtwarzana jest głośniej, a w trakcie pobudzenia – ciszej.

Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze:

C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna

Praktyczne wskazówki:

• Prosty wykres GSR jest najlepszym rozwiązaniem na pierwsze sesje GSR, w trakcie których trenujący zazwyczaj eksperymentują z własnym pobudzeniem i „testują” działanie biofeedbacku.
• Kolory wykresów można samodzielnie zmienić.
• Dobór muzyki relaksacyjnej może okazać się kluczowy dla komfortu trenującego. Nie wszyscy dobrze odbierają np. głośny śpiew ptaków czy szum oceanu.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera.

Wykres GSR i wykresy słupkowe

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w postaci prostego wykresu GSR i „kolorowanych” wykresów słupkowych.

Słupki rosną podczas reakcji relaksacyjnej i obniżają się w trakcie pobudzenia. Dobrze ilustruje to antagonizm części współczulnej i przywspółczulnej układu nerwowego. Pokolorowanie każdego słupka oznacza 30 sekundową „przewagę relaksu nad stresem”.

Podczas treningu relaksacyjnego linia trendu GSR powinna opadać a słupki na dole ekranu zmieniać kolor (kolejno od lewej do prawej).

Szablon sesji umożliwia dodanie feedbacku akustycznego, tj. muzyki relaksacyjnej o modulowanej głośności. Podczas reakcji relaksacyjnej muzyka odtwarzana jest głośniej, a w trakcie pobudzenia – ciszej. Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze: C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna

Praktyczne wskazówki:

• Złożony wykres GSR jest dobrym rozwiązaniem na sesje GSR, dla trenujących, którzy przeszli etap „testowania” działanie biofeedbacku i zaczynają uczyć się relaksacji.
• Kolory wykresów trendu i słupkowych można samodzielnie zmienić. Ustawienia domyślne układają spektrum od czerwonych (stres) do zielonych (relaks).
• Dobór muzyki relaksacyjnej może okazać się kluczowy dla komfortu trenującego. Nie wszyscy dobrze odbierają np. głośny śpiew ptaków czy szum oceanu.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera. Poziom głośności powinien być komfortowy dla trenującego, stosujemy zasadę: „raczej ciszej niż głośniej”.
• Modulowanie (zakres i szybkość zmian) głośności muzyki jest konfigurowalne.

Film

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w postaci pojawiającej się przesłony odtwarzanego filmu. Ponadto, w prawej części ekranu umieszczono wykres słupkowy ilustrujący aktualny stan zmiany pobudzenia.

Jasność obrazu i głośność ścieżki dźwiękowej filmu są sterowane kierunkiem zmiany sygnału GSR. Jeżeli GSR maleje (reakcja relaksacyjna), to obraz jest jasny i dźwięk głośny.

Zielony wykres słupkowy oznacza obniżanie pobudzenie (relaksacja), czerwony – rosnące pobudzenie. Zmiana kolorów symbolizuje antagonizm części współczulnej i przywspółczulnej układu nerwowego.

Szablon sesji umożliwia zastąpienie ścieżki dźwiękowej filmu własną muzyką relaksacyjną. Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze: C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna.

Praktyczne wskazówki:

• Szablon filmowy stosuje się w późniejszych sesjach terapii zaburzeń lękowych (ekspozycja na sytuacje lub przedmioty wzbudzające lęk).
• Szablon filmowy doskonale nadaje się również do tzw. prób wyobrażeniowych.
• Szablon filmowy GSR jest dobrym rozwiązaniem dla trenujących, którzy bez entuzjazmu pracują z wykresami, np. dla młodszych pacjentów.
• Dobór filmu i muzyki relaksacyjnej jest newralgiczny w sesjach filmowych. Nie wszyscy dobrze odbierają filmy o światach podwodnych bądź skokach ze spadochronem, itp.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera.

Wstęga średnich ruchomych GSR

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w formie wyświetlanej wstęgi średnich ruchomych GSR. Podczas obniżania poziomu pobudzenia (relaksacji) linie opadają równolegle. Ich przeplatanie, przecinanie się oznacza wzrost poziomu pobudzenia.

Szablon sesji umożliwia też dodanie feedbacku akustycznego, tj. muzyki relaksacyjnej o modulowanej głośności. Podczas reakcji relaksacyjnej muzyka odtwarzana jest głośniej, a w trakcie pobudzenia – ciszej. Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze: C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna

Praktyczne wskazówki:

• Wstęga średnich ruchomych może służyć jako alternatywa dla innych protokołów GSR. Od czasu do czasu, dla urozmaicenia treningu można zastosować wstęgę średnich.
• Dobór muzyki relaksacyjnej może okazać się kluczowy dla komfortu trenującego. Nie wszyscy dobrze odbierają np. głośny śpiew ptaków czy szum oceanu.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera.

Mruczek i gry Unity

Najbardziej uniwersalny szablon sesji GSR pozwalający na łączenie trzech kanałów odbioru informacji zwrotnej: wzrokowy, słuchowy i kinestyczny.

Zastosowanie szablonu wymaga programu „Mruczek Esemerek” w wersji 1.4 lub wyższej. Po uruchomieniu programu należy wybrać gotowe ustawienie: Haptyczny GSR. Program współpracuje z dowolnym odtwarzaczem wideo, może być również stosowany w połączeniu z filmami wyświetlanym we wszystkich mediach streamingowych (YouTube, Netflix, HBO, itd.).

Typowy scenariusz pracy z tym szablonem sesji zakłada modulowanie przesłony odtwarzanego filmu (film jasny – relaks, pojawienie się przesłony – wzrost poziomu pobudzenia) wraz z poduszką lub zabawką haptyczną (kotek mruczy w czasie reakcji relaksacyjnej i milczy podczas pobudzenia).

W trakcie sesji na dole ekranu wyświetlane będą punkty uzyskane podczas kolejnych rundek. Rosnąca punktacja oznacza coraz dłuższe interwały reakcji relaksacyjnych.

Praktyczne wskazówki:

• Poziom głośności wibracji „mruczenia” powinien być tak ustawiony, aby wibracje były prawie niesłyszalne ale bardzo dobrze odczuwalne.
• Ustawienie czasu rundki na 30 sek oznacza 5 minutową sesję, a na 120 sek – 20 minutową.
• Kolor przesłony, jej transparentność i szybkość pojawiania się może być dostosowana do preferencji trenującego. Podczas pierwszych sesji zazwyczaj spowalnia się szybkość zmian przesłony (czas wygaszania/narastania ok 500ms).
• Szablon sesji można stosować z grami CityTrip, MedievalCastle i FlyGames. Zależnie od poziomu pobudzenia/relaksu zmienia się szybkość jazdy samochodem / wysokość lotu / płynność poruszania się postaci na zamku oraz pogoda: słonecznie-deszczowo, widno-ciemno.

Tęcza GSR

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w postaci „kolorowanych” wykresów słupkowych. Słupki rosną podczas reakcji relaksacyjnej i obniżają się w trakcie pobudzenia. Pokolorowanie każdego słupka oznacza 15 sekundową „przewagę relaksu nad stresem”.

Podczas reakcji treningu relaksacyjnego kolorowe słupki utworzą tęczę.

Szablon sesji umożliwia dodanie feedbacku akustycznego, tj. muzyki relaksacyjnej o modulowanej głośności. Podczas reakcji relaksacyjnej muzyka odtwarzana jest głośniej, a w trakcie pobudzenia – ciszej. Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze: C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna

Praktyczne wskazówki:

• Tęcza GSR nadaje się na pierwsze sesje dla początkujących klientów, którzy uczą się relaksacji. Słupki zmieniają się relatywnie szybko, pokolorowanie tęczy wymaga ok 3-10 minutowego treningu.
• Szablon ten doskonale nadaje się jako wsparcie dla treningu „szybkiej relaksacji”.
• Kolory wykresów słupkowych można samodzielnie zmienić.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera.

Lektor – relaksacja prowadzona

Szablon sesji GSR, który jest wariantem szablonu „Tęcza” z dodatkowym odtwarzaczem audio, który służy do odtwarzania nagrania z lektorem prowadzącym relaksację lub medytację.

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w postaci „kolorowanych” wykresów słupkowych. Słupki rosną podczas reakcji relaksacyjnej i obniżają się w trakcie pobudzenia. Pokolorowanie każdego słupka oznacza 60 sekundową „przewagę relaksu nad stresem”.

Szablon sesji umożliwia dodanie feedbacku akustycznego, tj. muzyki relaksacyjnej o modulowanej głośności. Podczas reakcji relaksacyjnej muzyka odtwarzana jest głośniej, a w trakcie pobudzenia – ciszej. Pliki z muzyką relaksacyjną domyślnie umieszczone są w folderze:

C:\Biofeedback\Media\Audio\Muzyka relaksacyjna

Drugi odtwarzacz audio „Lektor” przeznaczony jest do odtwarzania nagrania z prowadzoną relaksacją lub medytacją. Nagrania można znaleźć na platformach typu YouTube lub Spotify. Bardziej profesjonalne, rozbudowane wersje nagrań dostępne są w wielu sklepach internetowych, np. https://chodznaslowko.com/

Praktyczne wskazówki:

• Ten szablon sesji wymaga ok 15-25 minut treningu. Szablon doskonale nadaje się jako wsparcie dla wielosesyjnych kursów relaksacji, medytacji, uważności.
• Modulowanie głośności muzyki relaksacyjnej jest bardziej słyszalne w nausznych, zamkniętych słuchawkach niż głośnikach komputera. Głośność ustawiamy na „raczej ciszej niż głośniej”.
• Odtwarzanie nagrania lektora nie jest modulowane poziomem pobudzenia/relaksu.
• Jeśli nagranie z lektorem ma w tle ścieżkę dźwiękową, to należy wyłączyć odtwarzanie muzyki relaksacyjnej. Nakładane się obu ścieżek audio może prowadzić do kakofonii.

Cisza GSR

Cisza to szablon sesji GSR, który jest wariantem szablonu „Wykres GSR” z odwróconym sposobem podawania nagrody akustycznej. Cisza w słuchawkach oznacza relaksację.

Trenujący odbiera informację zwrotną o zmianie poziomu pobudzenia w postaci prostych wykresów. Obserwuje dwa okna różniące się szybkością przesuwania wykresu. Okno na górze obejmuje ostatnią minutę sesji (w niektórych wersjach 30 sek), okno na dole dłuższy horyzont czasowy 5 (lub 10) minut.

Podczas reakcji treningu relaksacyjnego linie trendu GSR powinny opadać.

Jeśli poziom pobudzenia rośnie pojawi się dźwięk dzwoneczków (lub inny wybrany dźwięk natury), natomiast przy reakcji relaksacyjnej dźwięk zostanie łagodnie wyciszony. A zatem cisza w słuchawkach jest nagrodą w treningach relaksacji.

Pliki z dźwiękami domyślnie umieszczone są w folderze: C:\Biofeedback\Media\Audio\Natura

Praktyczne wskazówki:

• Szablon Cisza jest doskonałym rozwiązaniem dla tych trenujących, którzy cenią sobie ciszę podczas relaksacji.
• Poziom głośności dzwoneczków powinien być ledwo słyszalny.
• Nie należy podczas tego samego spotkania łączyć szablonów sesji, w których nagrodą jest cisza i np. muzyka relaksacyjna.

Relaks – Eustres

Cztery szablony treningu optymalnego poziomu pobudzenia. Trening polega na przemiennym pobudzaniu i relaksacji. Trenujący otrzymuje akustyczne sygnały: „Relaks” i „Eustres” i obserwuje wykres GSR, który powinien zmieniać się zgodnie ze wskazówkami: opadać po sygnale Relaks i rosnąć po sygnale Eustres.

Dostępnych są cztery warianty szablonu sesji:

• 15|45 – 15 sekund pobudzenia i 45 sekund relaksu
• 10|30 – 10 sekund pobudzenia i 30 sekund relaksu
• 8|22 – 8 sekund pobudzenia i 22 sekund relaksu
• 5|15 – 5 sekund pobudzenia i 15 sekund relaksu

Praktyczne wskazówki:

• Szablon Relaks-Eustres jest przeznaczony dla bardziej doświadczonych użytkowników, którzy przeszli trening relaksacji i potrafią obniżać poziom pobudzenia.
• Trening należy rozpocząć od wariantu najłatwiejszego 15|45 i w miarę postępów przechodzić do szablonów trudniejszych.
• Sygnały akustycznie można zmienić, dostosować do preferencji trenującego.